Vjerski turizam
Najznačajniji objekti pravoslavne vjeroispovjesti
Manastir Ostrog
Veliko poštovanje SVETOG VASILIJA učinilo je manastir Ostrog jednim od najposjećenijih svetilišta na slovenskom jugu. Povezivanje sa manastirom Ždrebaonik davnašnja želja. Domaći i strani putopisci impresionirani crnogorskim sakralnim građevinama Od davnina manastiri su predstavljali značajna hodočasnička mjesta, njihove relikvije privlačile su veliki broj vjernika sa svih meridijana. Među njima najveća crnogorska pravoslavna svetinja, manastir Ostrog, smješten u stijenama Ostroških greda kao da bdi nad svim bogomoljama, vjekovima šalje poruke mira i ljubavi prema nebu i zemlji. Sa tog mjesta običan smrtnik odmara oči na pitomoj Bjelopavlićkoj ravnici i Zeti, zelenoj ljepotici među rijekama.
Osnivač manastira je mitropolit zahumski Vasilije Jovanović, koji se u današnjem Ostrogu nastanio 1656. godine, mada se 45 godina ranije u starijim zapisima pominje ime igumana Isaia koga su Turci ubili i spalili na Planinici. Na prostoru Gornjeg manastira, svojevremeno, kako kažu stare knjige, živjeli i monasi. Gornji manastir se nalazi na 900 metara nadmorske visine i naslonjen je na visoku stijenu, a jednim dijelom je uvučen u prirodna udubljenja. Sastoji se od dvije crkvice pećinskog tipa i one predstavljaju glavnu spomeničku vrijednost duhovne kulture. Donja je posvećena vavedenju presvete Bogorodice, a gornja časnom krstu. Živopisane su 1667. godine. Sveti Vasilije Ostroški se upokojio 12. maja 1671. godine i njegove mošti počivaju u ćivotu u Donjoj crkvi. Divne freske na njihovim zidovima najvjerovatnije potiču iz 17. vijeka. Donji manastir je formiran na mjestu nekadašnjeg sela Kosjeradića, na 800 metara nadmorske visine. Prvobitno je tu postojala crkva posvećena svetom Georgiju, ali budući da je tektonskim poremećajima destabilizovan teren na kome se nalazila, obnavljana je više puta i dograđivana. Godine 1824, nedaleko od te crkve podignuta je današnja, trudom arhimandrita Josifa Pavićevića i prilozima pobožnih hrišćana. Crkva je posvećena Svetoj trojici.
Prema podacima koje smo dobili od kustosa Zavičajnog muzeja u Danilovgradu Pera Radonjića, još od 1678. godine Sveti Vasilije Ostroški počeo je da se praznuje na dan kada se upokojio. To je 29. april po starom, odnosno 12. maj po novom kalendaru. U Ostrogu se čuvaju i svete ruke dječaka Stanka iz sela Podvraća, koji je pogubljen od Turaka 1714. godine kada je vojska pod komandom vezira Ćuprilića poharala ove krajeve. Svetitelj je nekoliko puta prenošen i sklanjan pred naletom turske vojske. Kada je Numan paša Ćuprilić 1714. godine napao Crnu Goru, zapamćeno je da su kaluđeri zakopali svetitelja kod rijeke Zete niže mjesta Vražegrnci. Rijeka je preplavila njegovo počivalište, da bi nakon godine dana neoštećene mošti ponovo bile vraćene u Ostrog. Svetitelj je pred opasnostima prenošen i 1852, 1877. i 1942. godine. Odmah po uspostavljanju kulta Svetog Vasilija počela su i poklonička putovanja vjernika iz udaljenih krajeva u manastir Ostrog. Potvrdu o tome čuva stara knjiga priložnika pod nazivom „Opšti list“ iz 18. vijeka. Na osnovu toga je i čuveni naučnik Sreten Petković zapisao: „Kada su mošti nađene cijele, one su prenijete u manastir Ostrog i tada je počelo okupljanje poklonika iz okolnih krajeva, a Vasilije Ostroški postao je najproslavljeniji svetac“. Narod se svetitelju upućivao grupno i istorija je zapamtila utvrđene pravce pokloničkih putovanja, dok su hodočasnici išli pješke. Bokelji su do manastira dolazili preko Krivošija, Grahova i Nikšića, a vraćali se preko Orje Luke prolazeći kroz Zagarače, Velestovo, Čevo, Bjelice, Ćekliće i Njeguše.
Odmah po proglašenju Vasilija za sveca utvrđeni su i narodni sabori u Ostrogu i to Trojičindan, Petrovdan , Ilindan, Velika gospojina i praznik Svetog Vasilija. Poznati putopisci iz naših i stranih zemalja ostavili su u svojim zapisima sjajne impresije o tim saborima, naročito o onom o Duhovima ili trojičindanskom saboru. Tako, na primjer, engleski putopisac Denigon zapisao je 1865. godine da Ostrog o Duhovima posjeti i oko 20.000 poklonika. Veliko poštovanje ostroškog svetitelja učinilo je ovaj manastir jednim od najposjećenijih svetilišta na slovenskom jugu. Ostrog je odigrao u istoriji i značajnu ulogu u čuvanju vjere i nacionalne misli, naročito u toku ropstva pod Turcima. Sam svetitelj je ostavio u nasleđe takvu tradiciju. On je u Ostrogu dočekivao i primao četovođe. U manastiru se čuvala sve do 1853. godine i jedna puška, takozvana „šiba“ Baja Pivljanina. Tu tradiciju su nastavili i kasniji nastojatelji i monasi iz Ostroga, a u prvoj polovini 19. vijeka manastir je bio centar pokreta i borbe protiv Turaka. U Ostrogu se narod mogao i opismenjavati. Iz 1712. godine datira jedan zapis kao potvrda da se u Ostrogu školovalo za sveštenika. Takođe, stari zapisi kažu i o školi koju je 1820. godine pokrenuo iguman Josif Pavićević.
Putopisci su bili impresionirani manastirom i o tome su ostavili brojna svjedočanstva. Tako je Napoleonov pukovnik i francuski komandant Viala de Somijer posjetio 1810. godine Crnu Goru i o njoj objavio u Parizu deset godina kasnije knjigu „Istorijski i politički put u Crnu Goru“. U njegovom djelu više stranica posvećeno je manastiru Ostrog.
Cetinjski manastir
Cetinjski manastir je zadužbina Ivana Crnojevića, koji je bio vladar države Zete krajem XV vijeka. U poslednjih 500 godina ovaj manastir je bio sjedište svih crnogorskih mitropolita. Smatra se najvećim centrom crnogorskog obrazovanja i kulture tokom proteklih vjekova.
Stari manastir je podigao Ivan CrnojeviĆ 1484. godine na lokalitetu “Ćipur” (od grčkog -kipurion- što znaci -divna bašta-), a manastir je srušen 1692. tokom jednog od upada Sulejmana Busatlije na Cetinje. Tako o njegovom tadašnjem izgledu postoje dva svjedočanstva: Gravure iz cetinjskog Oktoiha, i jedan plan mletačkog inžinjera Barbieria. Manastir je početkom XVIII vijeka obnovio crnogorski mitropolit Danilo Petrović. Umjesto da se obnovi stari manastir, podignut je novi na mjestu dvorca Ivana Crnojevića, pri čemu su sa starog manastira preneseni ktitorski natpis koji se nalazi iznad uzlanih vrata hrama i grb Crnojevića koji je uzidan u spoljašnju stranu oltarske apside. Više puta je dorađivan i adaptiran, a sadašnji izgled dobija od 1925 do 1927 godine. Jezgro čini crkva Rođenja Bogorodice. U njoj je smješten ćivot Svetog Petra Cetinjskog po kome je manastir i dobio ime.
U manastiru se čuvaju ruka Svetog Jovana Krstitelja (ruka koja je krstila Isusa Hrista), mošti Svetog Petra Cetinjskog, Čestica Časnog Krsta Gospodnjeg (dio krsta na kojem je razapet Isus Hrist) i dio moštiju Svetog Teodora Stratilana čime je i sam manastir jedna od najbogatijih riznica hrišćanskog svijeta. Iznad manastira se nalazi skit Svetog Jovana Krstitelja koji je sagrađen 1997 godine. U pripremi je izgradnja hrama Svetog Jovana Krstitelja na tom mjestu u čast svetiteljeve desne ruke koja se čuva u manastiru.
Prva osnovna i srednja skola u Crnoj Gori oformljene su u manastiru. Petar II Petrovic Njegos (1813 – 1851), najpoznatiji crnogorski vladar i pjesnik je u manastiru vodio štampariju kao i kovačnicu za kovanje novca. Cetinjski manastir je služio i kao mauzolej dinastiji Petrovića, a u njemu su sahranjeni princ Danilo Petrović, njegova žena Darinka, kćerka Olga, vladika Sava Petrović, veliki vojvoda Mirko Petrović i drugi.
U zgradi Vladinog doma u Plavoj kapeli se čuva i ikona Presvete Bogorodice Filermose.
Tri hrišćanske relikvije
Ruka Sv. Jovana Krstitelja (ruka koja je krstila Isusa Hrista), čestica Časnog Krsta Gospodnjeg (dio krsta na kojem je razapet Isus Hrist) i ikona Presvete Bogorodice Filermose prešle su dug istorijski put do Cetinja. Svoje dugo putovanje započinju u Jerusalimu, preko Carigrada sve do Krstaških vitezova čiji su postale posjed tokom njihovih pohoda. Najprije su bile na Rodosu, zatim od sredine XVI vijeka na Malti, zbog čega su vitezovi Sv Jovana prozvani Malteškim redom. General Malteškog jera je, za vrijeme Napoleonovih osvajanja, predao relikvije na čuvanje ruskom caru Pavlu I Romanovu. Od 1799. godine. Svetinje su čuvane na dvoru u Petrogradu sve do Boljševičke revolucije u Rusiji 1918. godine, kada ih je iz Rusije u Kopenhagen prenijela Marija Fjodorovna, majka imperatora Nikolaja II. Pred kraj svog života predala ih je ruskom mitropolitu Antoniju Hrapovickom, koji je svetinje preko Berlina donio u Beograd kada su predate u znak zahvalnosti kralju Aleksandru Karađorđeviću. Do 1941. godine relikvije su čuvane na kraljevom dvoru nakon čega ih je kralj Petar II s patrijarhom Gavrilom Dožićem ostavio upravi manastira Ostrog. 1952. godine su prenijete iz Ostroga u državni trezor. Ikona Presvete Bogorodice Filerimose je 1978. godine iz trezora predata Narodnom muzeju na Cetinju gdje se i danas nalazi, dok su preostale dvije relikvije predate (tadašnjem) mitropolitu Crnogorsko-primorskom Danilu Dajkoviću u Cetinjski manastir.
Ruka Sv. Jovana Krstitelja, čestica Časnog Krsta Gospodnjeg i ikona Presvete Bogorodice Filermose se ubrajaju u najpoznatije hrišćanske relikvije i nalaze se u zlatnim okvirima, ukrašenim brilijantima, safirima, dijamantima i rubinima.
Manastir Đurđevi stupovi
Ovaj manastir je uvršten u Svjetsku kulturnu baštinu pod zaštitom UNESCO-a.
Nalazi se nedaleko od Berana, na zaravnjenoj ivici jedne padine koja se neposredno uz istočnu stranu crkve strmo spušta i u čijem podnožju se nalazi izvor Vrelo. Zadužbina je Stefana Nemanje i jedna je od najvećih svetinja na ovim prostorima. Drugi ktitor manastira je bio kralj Dragutin koji je dogradio manastirsku crkvu i oslikao njenu pripratu. Tu je sahranjen 1316 godine.
Manastirsku crkvu Svetog Đorđa podigao je župan Prvoslav, rođak Stefana Nemanje krajem XII vijeka. Đurđevi Stupovi su građevina sa nizom arhitektonskih i graditeljskih inovacija u graditeljstvu tog vremena. Manastirski kompleks je u napadima često rušen, i sada je od njega ostala samo crkva Svetog Đorđa. Vrijednost crkve Svetog Đorđa je u ljepoti arhitektonskog rješenja, koje je u stilu raške škole. Crkva je oslikana 1175. godine. Zidne površine bile su oslikane figurama proroka Ilije, Jeliseja, dok su iznad proroka bili Sveti Azarije i Ananija. Građena je u tri vremenska perioda. Izgradnja manastirskog konaka 20002. godine predstavlja ključni trenutak za obnovu manastira.
Manastir Morača
Pored vodopada Svetigore, uz korito Morače, desetak kilometara od Platija prema Kolašinu, nalazi se manastir Morača, jedan od najčuvenijih istorijskih i kulturnih spomenika Crne Gore. Podigao ga je Stefan Nemanjić, 1252. godine. Opasan je visokim kamenim zidom, sa konacima u dvorištu, ukrašen freskama i umjetničkim rezbarijama. Legenda kaže da je manastir zidan od žute sige (tufa) iz Tušine, i da je narod bio stvorio dan hoda dugu kolonu ljudi i žena – i tako prebacivao žutu sigu od ruke do ruke, od Tušine do Morače. Vjekovima je bio duhovni, prosvetiteljski, kulturni i oslobodilački centar.
Sadržina fresaka u đakonikonu svodi se na ilustracije oltarske teme i jednog ciklusa proroka Ilije, zbog čega se i smatra da mu je ova prostorija bila posvećena kao kapela. Neobičan po tematici, veoma visoke umjetničke vrijednosti, Ilijin ciklus u Morači zauzima posebno mjesto u našem starom slikarstvu.
1504. Turci su poharali manastirsku crkvu Uspenja Bogorodice, i tek nakon 70 godina crkva je obnovljena, ali su freske iz XIII vijeka do te mjere propale da je tokom XVII vijeka skoro cijela crkva ponovo živopisana. Na njima su radili najbolji slikari tog vremena: pop Strahinja iz Budimlja, Georgije Mitrofanović, hilandarski monah, majstor Jovan, majstor Radul itd. Od prvobitnog slikarstva ostalo je nekoliko fragmenata – poprsja Bogorodice s malim Hristom iznad zapadnog portala i portala koji vodi u naos, kao i veća cjelina u jednom dijelu oltara – đakonikonu.
Najveće rimokatoličke svetinje
Katedrala Svetog Tripuna
Katedrala Svetog Tripuna nalazi se u Kotoru, u samom centru Starog grada. Podignuta je 1166 godine, na mjestu na kome se sa početka IX vijeka nalazila jedna manja crkva posvećena ovom svetitelju, i koja je bila rađena u romaničkom stilu. U razornom zemljotresu koji se desio u XVI vijeku katedrala je pretrpjela znatna oštećenja. Obnova je uslijedila u periodu između 1584 i 1613 godine i unutrašnjost crkve je tada dobila renesansno barokni izgled. U poslednjoj obnovi koja se desila nakon poslednjeg razornog zemljotresa 1979, neki elementi katedrale dobijaju svoj prvobitni oblik, tj. onaj oblik koji je imala katedrala iz 1166 godine.
Ova katedrala je poznata po velikoj riznici koju posjeduje, jer je ona ujedno i jedna od starijih na prostorima Evrope. Freske kojima je katedrala oslikana datiraju iz XIV vijeka. U unutrašnjosti crkve se nalazi i kameni ornament iznad glavnog oltara na kome se može vidjeti oslikan život svetog Tripuna, kao i srebrnopozlaćeni reljef svetaca.
U ovoj katedrali počivaju mošti svetog Tripuna u kovčegu od srebrne oplate. Ono sto je za turiste značajno jeste da su mošti Svetog Tripuna, koji je i zaštitnik grada Kotora, s početka IX vijeka, tj. 809 godine, donesene iz Carigrada, a sve do momenta dok katedrala nije sagrađena počivale su u jednoj manjoj Kotorskoj crkvi. Predanje nam govori da je Kotorska mornarica učestvovala u dočeku mošti ovog sveca, i učešće Bokeljeske mornarice u proslavi ove značajne svetosti se održalo i do dan danas. Tripundan je jedna od najznačajnijih svečanosti koje se održavaju u Kotoru i u Boki uopšte. Ova svečanost se održava u Kotoru još od perioda IX vijeka, kada su mošti ovog sveca donesene u Kotor. Ove svečanosti vezane su za Svetog Tripuna koji je umro mučeničkom smrću u vrijeme rimskog cara Decija, u III vijeku.
U riznici katedrale Svetog Tirpuna nalaze se još i srebrna ruka i krst koji su ukrašeni ornamentima i reljefnim figurama. Tu se mogu naći i visoki ciborijum iz prvobitne crkve iz druge polovine XIV vijeka. Novi ciborijum potiče iz druge polovine XIV vijeka a smatra se da je djelo učenika fra Vita Kotoranina.
Biskupija je najstrarija institucija u gradu Kotoru. Današnja zgrada biskupije nalazi se neposredno uz katedralu Svetog Tripuna i pripadala je poznatoj porodici Drago.
Crkva Gospe od Škrpjela
Nalazi se na istoimenom ostrvu u Bokokotorskom zalivu naspram Perasta. Podignuta je 1630 godine, na vještačkom ostrvu koje se sagradili peraški ribari. Po legendi ovi ribari su nakon brodoloma pronašli na morskoj hridini ikonu Svete Bogorodice sa Hristom i zavjetovali se da će na tom mjestu sagraditi crkvu koja će biti posvećena ikoni Bogorodice, zaštitnice mornara i ribara.
U unutrašnjosti crkve nalazi se velelepni mermerni oltar, djelo Antonia Kapelana, vajara iz Đenove. Na njemu je ikona Gospe od Škrpjela (XV vijek), djelo slikara Lovra Dobrića, jednoj od najvećih majstora toga doba na prostoru Bakana.
Crkvu je oslikao čuveni kotorski slikar Tripo Kokolja, jedan od najpoznatijih domaćih baroknih slikara, i to po narudžbini plemića Andrije Zmajevića. Najistaknutije slike u ovoj crkvi su: Krunisanje Marijino, Marijina Smrt, i Uznesenje Bogorodice. Među slikama ovog kotorskog majstora nalaze se srebrne pločice sa reljefnim prikazima bokeških brodova, koje je Gospa od Škrpjela prema vjerovanju štitila i pomagala u nevoljama.
U crkvi se takođe nalazi i vez jedne žene iz Kotora, koja je taj vez radila od svoje kose čekajući svog mornara da se vrati. Taj vez je rađen tridesetak godina i dok ga je radila žena je oslijepila i na posljetku umrla ne dočekavsi svog muža.
Crkva Svetog Nikole
Izgradnja crkve započeta je 1902. godine u Kotoru, a gradnja je završena 1909. godine što govori i natpis na fasadi. Crkva Sv. Nikole je sagrađena u pseudovizantijskom stilu. Ovo je jednobrodna građevina sa glavnom fasadom koja je uokvirena sa dva zvonika. Posebnu dragocjenost u crkvi predstavlja ikonostas koji je rađen 1908 godine.
Najznačajniji muslimanski objekti
Husein-Pašina Džamija
Nalazi se u centru Pljevalja. Izgrađena je krajem 16. vijeka, tj. u periodu između 1573. i 1594. godine, zaslugom Husein-paše Boljanića. Džamija je rađena od fino tesanog kamena sa bogatom unutrašnjom ornamentikom, dok su zidovi oslikani floralnim detaljima i citatima iz Kurana. Minaret džamije visok je 42 metra. Minaret na južnoj strani je nakon udara groma 1911. godine prezidan u vitkiji i viši, i danas je jedan od najviših minareta na Balkanu.
Među knjigama i rukopisima u džamiji nalazi se i rukopisna knjiga Kurana koja je pisana arapskim pismom, a ukrašena minijaturama sa pozlatom. Smatra se da vjerovatno potiče iz XVIII vijeka.
Skender Čauševa džamija
Izgrađena je tokom XV vijeka, ali pošto je uništavana u brojnim bombardovanjima i ratnim vremenima, nosi misteriju svog prvobitnog izgleda. Danas je jedina aktivna džamija u Podgorici, a u njoj je i sjedište Mesihata Islamske zajednice Crne Gore i drugih važnih islamskih institucija.
Stara džamija u Plavu
Od četiri džamije koje postoje u Plavu, Stara džamija je možda turistički najzanimljivija. Nalazi se u Centru Plava, na najvisočijem dijelu Metriza, u okviru nekadašnjeg starog grada. Najstarija je građevina u Plavu, sagrađena 1471. godine, odmah po dolasku Turaka u ovaj kraj. Tada je služila za vjerske potrebe vojnika. Današnji oblik je dobila u XVIII vijeku. Zbog jako interesantne arhitekture i kitnjastog minareta je zaštićena zakonom.
